By 
Nikiszowiec, jedno z najbardziej rozpoznawalnych robotniczych osiedli w Polsce, uchodzi za perłę Katowic i stał się popularnym celem turystycznym. Charakterystyczne czerwone akcenty okienne oraz ceglane budynki przyciągają uwagę miłośników architektury i historii. Osiedle, które przeszło różnorakie przemiany przez dziesięciolecia, wyróżnia się unikatowym układem urbanistycznym i bogatą przeszłością.
Historia powstania i układ osiedla
Nikiszowiec został zaprojektowany w latach 1908-1919 z inicjatywy koncernu górniczo-hutniczego Georg von Giesches Erben. Początkowo miał służyć jako osiedle patronackie dla górników pracujących w kopalni „Giesche” (później „Wieczorek”). Tworzy je dziewięć bloków mieszkalnych, które razem mieszczą około 1000 mieszkań o przeciętnej powierzchni 63 m². Każde mieszkanie składało się z dwóch pokoi oraz kuchni, a w centralnym układzie osiedla znalazły się dziedzińce i budynki gospodarcze. Układ ten od początku wyróżniał się funkcjonalnością i był dostosowany do potrzeb mieszkańców.
W 1922 roku, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, osiedle zmieniło nazwę z niemieckiego „Nickischschacht” na obecną – „Nikiszowiec”. W 1959 roku osiedle zostało oficjalnie włączone do Katowic, co wpłynęło na jego administracyjny rozwój.
W 1978 roku osiedle wpisano na listę zabytków, a w 2011 roku nadano mu status pomnika historii. Pomimo upływu czasu, Nikiszowiec zachował swój oryginalny wygląd i urbanistyczny charakter, który do dzisiaj przyciąga licznych turystów i pasjonatów architektury.
Cechy charakterystyczne architektury
Budynek z brunatnej cegły z czerwonymi okiennymi detalami to główny znak rozpoznawczy Nikiszowca. Elementy te, takie jak:
- wykusze,
- gzymsy,
- bramy,
- zdobienia nad wejściami,
- czerwone obramowania okien.
Wszystkie te detale nadają osiedlu wyjątkowego stylu. Legenda głosi, że czerwone akcenty zawdzięczają swoje istnienie darmowej farbie udostępnianej górnikom przez kopalnię.
Osiedle było zaprojektowane z myślą o społeczności. Bloki mieszkalne łączyły nadwieszki, czyli zadaszone mostki, umożliwiające poruszanie się pomiędzy budynkami, a centralne place pełniły rolę miejsc spotkań i rekreacji. Mimo że budynki gospodarcze, takie jak chlewiki i piekarnioki, zostały zdemontowane w latach 70. XX wieku z powodu złego stanu technicznego, miejsce to wciąż zachowuje swój industrialny charakter.
Przemiany społeczne w Nikiszowcu
Choć dzisiaj Nikiszowiec jest jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc w Katowicach, w przeszłości nie cieszył się dobrą sławą. W latach 30. XX wieku miejsce to było areną strajków górniczych, które były reakcją na trudne warunki pracy i życia. W 1937 roku strajk w kopalni „Giesche” stał się inspiracją dla filmu Kazimierza Kutza „Perła w koronie”.
Wysoki poziom przestępczości odstraszał turystów, a infrastruktura osiedla ulegała degradacji. Dopiero od 2008 roku, kiedy na osiedlu zorganizowano pierwszy jarmark bożonarodzeniowy, zaczęto dostrzegać jego potencjał turystyczny. Dochody z tej inicjatywy posłużyły do instalacji monitoringu, co zwiększyło bezpieczeństwo i zachęciło więcej osób do odwiedzin.
Obecnie Nikiszowiec jest przykładem udanej rewitalizacji, gdzie historyczne dziedzictwo łączy się z nowoczesnymi usługami. Na Placu Wyzwolenia znajdują się klimatyczne kawiarnie i restauracje, takie jak popularna Śląska Prohibicja, oferująca tradycyjne dania śląskiej kuchni. Miejsce to stało się centrum życia kulturalnego i towarzyskiego osiedla.
Znaczenie w historii regionu
Nikiszowiec odegrał ważną rolę w historii Śląska. Podczas I wojny światowej mieszkańcy borykali się z brakiem żywności i ochrony zdrowia, co prowadziło do licznych strajków. W czasie powstań śląskich na osiedlu dochodziło do walk, a podczas II wojny światowej pod okupacją niemiecką zmieniano polskie nazwy ulic na niemieckie. Po wojnie, w 1945 roku, osiedle znalazło się pod kontrolą Armii Czerwonej.
Pomimo tych trudności, Nikiszowiec przetrwał jako świadectwo historycznego i kulturowego dziedzictwa regionu. Warto zaznaczyć, że osiedle pojawiło się w wielu polskich filmach, takich jak „Sól ziemi czarnej” Kazimierza Kutza, co dodatkowo podkreśla jego wyjątkowy charakter.
Nikiszowiec jako atrakcja turystyczna
Obecnie Nikiszowiec jest częścią Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego i cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem turystów. Miejsce to przyciąga nie tylko miłośników industrialnej architektury, ale również osoby szukające klimatycznych kawiarni czy przestrzeni, w której historia miesza się z nowoczesnością. Spacer po głównych uliczkach, wizyta na Placu Wyzwolenia czy podziwianie mozaiki „Róże Nikiszowca” to obowiązkowe punkty każdej wycieczki.
Jednym z najważniejszych wydarzeń kulturalnych na osiedlu jest coroczny jarmark bożonarodzeniowy, który oprócz sprzedaży rękodzieła i lokalnych produktów oferuje mieszkańcom oraz odwiedzającym możliwość doświadczenia śląskiej gościnności i tradycji.
Współczesne zmiany obejmują również nowoczesne inwestycje, takie jak „Zielony Nikiszowiec” – osiedle z 149 mieszkaniami i nowoczesnymi udogodnieniami. To pokazuje, że Nikiszowiec, mimo swojej historycznej wartości, wciąż się rozwija i dostosowuje do współczesnych potrzeb mieszkańców.
Comments